Νευρικές συνήθειες
Νευρικές συνήθειες ονομάζονται οι επαναλαμβανόμενοι χειρισμοί ενός τμήματος του σώματος από κάποιο άλλο, οι οποίες γίνονται αρκετά συνειδητά και προκαλούν ευχαρίστηση. Οι πιο συνήθεις νευρικές συνήθειες είναι η ονυχοφαγία, η δακτυλολειχία, η τριχοτιλλομανία, η απομύζηση της γλώσσας, το δάγκωμα των χειλιών, το ξύσιμο της μύτης, το τράβηγμα των αυτιών κτλ.
Η εμφάνιση των νευρικών συνηθειών θεωρείται φυσιολογική μέχρι κάποια ηλικία. Ωστόσο η διαρκής και έντονη παρουσία τους θα πρέπει να μας οδηγήσει στην εξέταση της υποβόσκουσας συναισθηματικής έντασης, η οποία οδηγεί το παιδί σ’ αυτού του είδους την αυτοϊκανοποίηση.
Για την αντιμετώπιση του προβλήματος των νευρικών συνηθειών, οι γονείς θα πρέπει να γνωρίζουν πως η διακριτική παρακολούθηση και η αποφυγή της ιδιαίτερης και προπαντός έντονης προσοχής καθώς και των απαγορεύσεων που οξύνουν τις σχέσεις αποτελούν την πιο ενδεδειγμένη πρακτική. Με άλλα λόγια, οι γονείς δεν πρέπει να υποδεικνύουν διαρκώς ότι τους ενοχλεί η πράξη αυτή του παιδιού, οφείλουν να αποφύγουν κλίμα ενδοοικογενειακής έντασης και πρέπει να περιορίσουν τυχόν πιέσεις, υπερβολικές απαγορεύσεις κτλ.
Η βασική τακτική επομένως, είναι η τακτοποίηση των οποιωνδήποτε δυσμενών συνθηκών της οικογένειας και η ενασχόληση με το παιδί, δείχνοντας ενδιαφέρον και στοργή.
Παραδείγματα Νευρικών Συνηθειών
►Η ονυχοφαγία είναι μια πολύ συνηθισμένη νευρική συνήθεια που παρατηρείται κυρίως στη σχολική ηλικία , η οποία όμως συναντάται συχνά και σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας κυρίως σε άτομα τα οποία θα χαρακτηρίζαμε αγχώδη, ανυπόμονα κ.τ.λ.
Παρουσιάζεται σε ώρες που το άτομο βρίσκεται σε αγχώδεις καταστάσεις, και γενικότερα σε καταστάσεις έντονα συναισθηματικές, όπως, παραδείγματος χάριν, όταν παρακολουθεί ένα περιπετειώδες έργο, όταν φοβάται μην το σηκώσει ο δάσκαλός κτλ.
►Η απομύζηση του μεγάλου δακτύλου
Μία επίσης διαδεδομένη νευρική συνήθεια είναι η απομύζηση του μεγάλου δακτύλου και η οποία ισοδυναμεί με παλινδρόμηση σε πρώιμα βρεφικά στάδια. Η ψυχοδυναμική μπορεί να ποικίλλει, καταλήγει όμως πάντα σε μία εσωτερική ανασφάλεια που οδηγεί το παιδί να αναζητήσει μια ικανοποίηση από τον εαυτό του. Η συχνότερη ώρα της απομύζησης δακτύλου είναι εκείνη κατά την οποία το παιδί πέφτει για ύπνο και αυτό αποδεικνύει ότι φοβάται την μοναξιά συναισθανόμενο την επερχόμενη «ανυπαρξία» του ύπνου και το χάσιμο της μητέρας, οπότε καταφεύγει σε κάτι που του υπενθυμίζει τον ευχάριστο και ανακουφιστικό θηλασμό (που προηγουμένως συνδυαζόταν με τον ύπνο).
► Η τριχοτιλλομανία είναι μια ανάλογη συνήθεια, που όμως δημιουργεί αρκετά προβλήματα, και αυτό διότι με την περιστροφή και το τράβηγμα των μαλλιών παραμένουν ολόκληρες περιοχές της κεφαλής χωρίς τρίχες. Το παιδί στεναχωριέται για το άσχημο αποτέλεσμα, αλλά παράλληλα δεν μπορεί να σταματήσει την πράξη του. Πολλές φορές αφορά και στις βλεφαρίδες ή τις τρίχες των φρυδιών.
Τικς
Τα τικς είναι ξαφνικοί και αθέλητοι σπασμοί μυών που επαναλαμβάνονται κατά τον ίδιο τρόπο χωρίς εμφανή σκοπιμότητα. Η ποικιλία τους είναι μεγάλη και αφορούν κυρίως το κεφάλι (κινήσεις όλου του κεφαλιού, των σαγονιών, των χειλών, βλεφαρόσπασμος, συνοφρύωση, διάφοροι μορφασμοί, φτύσιμο), το λαιμό («ξύσιμο» του λαιμού, κραυγές), τους ώμους και σπανιότερα τα άκρα.
Μπορεί να συνυπάρχουν πολλά τικς, αλλά συνήθως επικρατεί ένα για μια περίοδο και στη συνέχεια άλλο. Οι κινήσεις στην αρχή εξυπηρετούν ένα τοπικό, σωματικό ενόχλημα, αλλά παραμένουν, λόγω του ότι βοηθούν όχι πλέον μια σωματική, αλλά μια ψυχική ανάγκη, ενώ το παιδί βρίσκεται σε μια περίοδο συναισθηματικής έντασης. Σε κάποιες περιπτώσεις το τικ προέκυψε απλά από κινήσεις οι οποίες είχαν κάποια χρησιμότητα, όπως για παράδειγμα σε ξάφνιασμα.
Η μεγάλη σημασία του ψυχικού παράγοντα φαίνεται επίσης από την όλη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού με τικς και τα παρελκόμενα συμπτώματα τα οποία είναι επίσης ψυχικής φύσεως: φοβίες, ψυχαναγκαστικές τάσεις, γενικευμένη ανησυχία και υπερκινητικότητα, εφιάλτες, νευρικές συνήθειες και ενούρηση είναι τα συχνότερα, ενώ εκρήξεις οργής, ανυπακοή ή καταστρεπτικότητα είναι σπανιότερα, ίσως διότι η εσωτερικευμένη επιθετικότητα εκτονώνεται σ’ ένα βαθμό μέσα από την κινητικότητα των τικς.
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική σχολή, το τικ αποτελεί συμβολική έκφραση μιας εσωτερικής σύγκρουσης, η οποία πρέπει να εντοπιστεί και να εκφραστεί. Η προσωπικότητα των παιδιών αφενός παρουσιάζει πιο συχνά χαρακτηριστικά εσωστρέφειας, άγχους, ευσυνειδησίας, αλλά και αμηχανίας και δειλίας στις κοινωνικές σχέσεις. Υπάρχει όμως και μία ομάδα εξωστρεφών, ανήσυχων, ευερέθιστων και κακομαθημένων παιδιών που δύσκολα δέχονται ματαίωση των επιθυμιών τους.
Η ψυχοδυναμική της οικογένειας διαδραματίζει ένα ιδιαίτερο ρόλο. Οι γονείς συχνά εγείρουν υπερβολικές απαιτήσεις, οδηγώντας το παιδί σε αντιδράσεις οι οποίες βασίζονται στο φόβο της περιφρόνησης από μία ενδεχόμενη αποτυχία, πιέζοντας τον εαυτό του.
Χαρακτηριστικό είναι ότι τα τικς επιτείνονται όταν υπάρχει ένταση μέσα στην οικογένεια, όπως για παράδειγμα κάποια αποτυχία ή αλλαγή σχολείου, απώλεια ενός οικείου προσώπου κλπ. Σε κάθε αγωνία του παιδιού, άλλωστε, η κατάσταση επιβαρύνεται, ενώ αντίθετα, όταν χαλαρώνει ή αποσπασθεί από κάτι τα τικς σταματούν (όπως στον ύπνο).
Όπως και στις νευρικές συνήθειες, οι γονείς θα πρέπει με την συμπεριφορά τους να μην υπογραμμίζουν την ύπαρξη των τικς, να μην τα μαλώνουν και να προσπαθούν για την δημιουργία ενός άνετου και ευχάριστου περιβάλλοντος μέσα στην οικογένεια.
Τα τικς εμφανίζονται στην ηλικία μεταξύ 7 και 12 ετών και εντοπίζονται συχνότερα στα αγόρια από ότι στα κορίτσια.
