Για τους καλούς μαθητές το σχολείο είναι ένα είδος γέφυρας μεταξύ του κόσμου του παιδιού και αυτού των ενηλίκων. Για τα παιδιά με δυσκολίες μάθησης, που δεν μπορούν ή δε θέλουν να μάθουν γράμματα, το σχολείο είναι ένας τόπος όπου πιθανά ξεκινά η πάλη εναντίον της κοινωνίας.
α. Τι Εννοούμε με τον Όρο “Σχολική Αποτυχία”;
Με τον όρο σχολική αποτυχία, εννοούμε:
α) είτε την αδυναμία ή τη δυσκολία των μαθητών να ολοκληρώσουν την εκπαίδευσή τους μέχρι το τέλος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (απόρριψη, εγκατάλειψη σχολείου, αποφοίτηση, αλλά σε επίπεδο λειτουργικού αναλφαβητισμού),
β) είτε την αδυναμία επιτυχίας των μαθητών που επιθυμούν και επιδιώκουν να εξασφαλίσουν είσοδο στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και κυρίως την αποτυχία τους να εξασφαλίσουν επίδοση τουλάχιστον της βάσης.
Πριν εξετάσουμε το θέμα της σχολικής αποτυχίας, μπορούμε να συμφωνήσουμε σε μερικές διαπιστώσεις: οι απαιτήσεις του σχολείου σήμερα από τα παιδιά και τους εφήβους είναι πολύ πιο μεγάλες από άλλοτε, η διάσπαση της προσοχής και του ενδιαφέροντος των παιδιών από άλλες ασχολίες και ερεθίσματα είναι δεδομένη.
Όταν οι γονείς λένε πως το παιδί είναι “τεμπέλης ”, ο χαρακτηρισμός αυτός δε λαμβάνει υπόψη του άλλους πιθανούς παράγοντες, όπως είναι η έλλειψη μαθησιακής ετοιμότητας ή απαιτούμενης ωριμότητας, η έλλειψη ενδιαφέροντος ή και πιθανή άρνηση μάθησης εξαιτίας άλλων λόγων, αν πάλι οι γονείς με τη λέξη “τεμπελιά” αναφέρονται στην παθητικότητα, στην απάθεια και στη νωθρότητα, δίκαια τη θεωρούν ανεπιθύμητη, μεγάλος αριθμός νέων ανθρώπων τα πάνε καλά ή σχετικά καλά στη ζωή τους, ανεξάρτητα από τις επιδόσεις τους ή την προσαρμογή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Μάθηση, βέβαια, σημαίνει εξέλιξη της ικανότητας για κατανόηση, ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, διεύρυνση οριζόντων, άρα εξακολουθεί να είναι επιθυμητή, τα σχολεία αποτελούν το μικρόκοσμο της κοινωνίας, στην οποία ανήκουν.
Υπάρχουν, επομένως, και όρια στις δυνατότητές τους, όταν πρέπει να βοηθήσουν παιδιά που, είτε έχουν μεγαλώσει σε αντίξοες συνθήκες, είτε ήδη για κάποιο λόγο εμφανίζουν προβληματική συμπεριφορά, η αποτυχία τέλος, σε ένα κόσμο προσανατολισμένο στην επιτυχία, έχει σημαντικές συνέπειες για τους εφήβους.
β. Αναζήτηση Αιτίων
Καθώς στη διαδικασία μάθησης, αλλά και αξιολόγησης των μαθητών εμπλέκονται πολλοί παράγοντες, δεν μπορούμε παρά να θεωρήσουμε και τη σχολική αποτυχία ως αποτέλεσμα επίδρασης πολλών παραγόντων. Ας τους προσεγγίσουμε:
κληρονομικοί: ψυχοδυναμικοί παράγοντες που μεγιστοποιούν ελαχιστοποιούν την προσπάθεια του μαθητή και τα αποτελέσματά της, ή
επίκτητοι: τα εξελίξιμα χαρακτηριστικά του ατόμου, που διαμορφώνονται από τις επιδράσεις του περιβάλλοντος, σε σχέση όμως και με τους προηγούμενους παράγοντες,
οικογενειακό περιβάλλον: ερεθίσματα, βιώματα, στάσεις, συμπεριφορές, που δημιουργούνται ανάλογα με τα πρόσωπα της οικογένειας, τις αξίες τους, αλλά και με τις αξίες της ευρύτερης κοινωνίας, στην οποία η οικογένεια εντάσσεται. Άλλες βέβαια από τις επιδράσεις της οικογένειας είναι άμεσες (προσδοκίες, επιθυμίες, ευκαιρίες για σπουδές, κατευθύνσεις και αρχές), ενώ άλλες είναι έμμεσες (οικονομική κατάσταση, πολιτιστικό επίπεδο, επίπεδο σπουδών που οι ίδιοι έχουν, το επάγγελμά τους, ο τρόπος ζωής τους και οι αξίες που με αυτόν προωθούν), % σχολικό περιβάλλον: υλικοτεχνική υποδομή, διδακτική μεθοδολογία, ο δάσκαλος, η εκπαιδευτική νομοθεσία, ο τρόπος αξιολόγησης,
κοινωνικό περιβάλλον: η κοινωνική θέση των γονέων, το επάγγελμα που ασκούν και η οικονομική τους κατάσταση είναι παράγοντες που επηρεάζουν τη μάθηση σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως η πορεία του κάθε παιδιού είναι προδιαγεγραμμένη και προκαθορισμένη,
τυχαίοι παράγοντες: αστάθμητα περιστατικά, όπως ψυχική διάθεση, ασθένειες, αδιαθεσία κατά την εξέταση, μια πιθανή φιλονικία με ένα καθηγητή ή άλλα γεγονότα που μπορούν να επιδράσουν σε μεγάλο βαθμό στην πορεία μάθησης ή και να την αναστείλουν.
Οι Μαθησιακές Δυσκολίες
Πολλά παιδιά αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στα σχολικά μαθήματα. Επιφανείς άνθρωποι όπως ο Albert Einstein, ο Thomas Edison, ο Hans Christian Andersen είχαν παρόμοια προβλήματα στο σχολείο. Οι έρευνες δείχνουν ότι τρία στα τέσσερα παιδιά μέσα σε κάθε τάξη, παρουσιάζουν κάποιο μαθησιακό πρόβλημα. Αυτό σημαίνει ότι η σχολική τους επίδοση είναι κατώτερη από το επίπεδο των νοητικών τους ικανοτήτων.
Αν και υπάρχει ασυμφωνία ως προς τα αποδεκτά κριτήρια που ορίζουν τις μαθησιακές δυσκολίες, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι αυτές επηρεάζουν μια ή περισσότερες από τις παρακάτω κατηγορίες:
προφορικό λόγο (δυσκολία ακρόασης, ομιλίας, κατανόησης)
γραπτό λόγο (δυσκολία ανάγνωσης, γραφής, ορθογραφίας)
μαθηματικά (δυσκολία στην κατανόηση αριθμών, μαθηματικών εννοιών ή πράξεων)
συλλογισμό (δυσκολία στην οργάνωση σκέψεων)
μνήμη (δυσκολία στην ανάκληση πληροφοριών)
Είναι αρκετά δύσκολο για ένα γονιό ή ένα εκπαιδευτικό να αποφανθεί αν ένα παιδί έχει μαθησιακές δυσκολίες, εξαιτίας της ποικιλίας των χαρακτηριστικών που τις προσδιορίζουν.
Γενικά, θα πρέπει να υποπτευόμαστε κάποιο μαθησιακό πρόβλημα αν υπάρχουν δυσκολίες στους παρακάτω τομείς:
Στη γλωσσική ανάπτυξη, π.χ. αν το παιδί καθυστερεί πολύ στην απόκτηση γλωσσικών δεξιοτήτων σε σχέση με παιδιά της ίδιας ηλικίας.
Στην αντιληπτική ικανότητα, π.χ. αν υπάρχει μεγάλη βραδύτητα στον μετασχηματισμό και την επεξεργασία πληροφοριών. Μπορεί δηλαδή το παιδί να διαβάζει ένα κείμενο αλλά να μην αντιλαμβάνεται το νόημα.
Στη συγκέντρωση και τη συμπεριφορά, π.χ. όταν διασπάται εύκολα η προσοχή του παιδιού και δεν μπορεί να συγκεντρωθεί για να εκτελέσει μια εργασία ή όταν είναι εξαιρετικά παρορμητικό ή υπερδραστήριο.
Φυσικά τα συμπτώματα στους παραπάνω τομείς δεν συνεπάγονται οπωσδήποτε μαθησιακές δυσκολίες. Ενδέχεται κάποιο παιδί να είναι απλά ανώριμο ή να ακολουθεί τον δικό του ρυθμό μάθησης. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, η διάγνωση ενός έμπειρου ειδικού μπορεί να μας δώσει την απάντηση.
γ. Πώς Μπορούν να Βοηθήσουν οι Γονείς
Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν:
— με την εκδήλωση ενδιαφέροντος και ενθάρρυνσης,
— με την διευκόλυνση έκφρασης των επιθυμιών του παιδιού και την οριοθέτηση στόχων,
— με τη γονεϊκή φροντίδα για το διάβασμα, κυρίως στις πρώτες σχολικές ηλικίες,
— με την οργάνωση του διαβάσματος και γενικότερα του χρόνου των παιδιών και γενικά τη συνεργασία μαζί τους,
— με την εξασφάλιση υγιούς και ήρεμης οικογενειακής ατμόσφαιρας,
— με την αναζήτηση, τον εντοπισμό του προβλήματος, τη συμφωνία στόχων και την εξέταση της προόδου με σταδιακό έλεγχο,
— με την παροχή κινήτρων και ενισχύσεων (κατά προτίμηση όχι οικονομικών ή υλικών), με την παροχή υπευθυνότητες, ευκαιριών, για να αναλαμβάνουν τα παιδιά
— με την αναθεώρηση στόχων, αν αυτό είναι αναγκαίο, χωρίς βέβαια κάτι τέτοιο να σημαίνει ότι η γονεϊκή στάση δεν είναι σταθερή,
— με τη στήριξη που μπορεί να προσφέρει κάποιος ειδικός στο θέμα αυτό.
Οργάνωση Μελέτης
Οι γονείς μπορούν να στηρίξουν ουσιαστικά το παιδί τους και να προλάβουν, σε κάποιο βαθμό, τη σχολική αποτυχία, βοηθώντας το στην οργάνωση της μελέτης του.
(1). Το Αποδοτικό Διάβασμα
— Για την οργάνωση της μελέτης του παιδιού στο σπίτι, μπορούν να βοηθηθούν συζητώντας με το παιδί τους τις ακόλουθες ιδέες:
Γενικά
• Πρέπει να έχουμε κοιμηθεί αρκετά καλά το βράδυ, διότι ξεκούραστο μυαλό μαθαίνει γρήγορα και καλά.
• Πρέπει να μην διαβάζουμε αργά το βράδυ, διότι το διάβασμα που κάνουμε “πάει χαμένο”, δηλ. δεν μπορούμε να προσέξουμε όσο πρέπει και ξεχνάμε εύκολα.
Ειδικά
Όταν διαβάζουμε, δεν κάνουμε τίποτα άλλο παρά μόνο διαβάζουμε. Πριν αρχίσουμε το διάβασμα, καθορίζουμε ένα μικρό πρόγραμμα για το τι έχουμε να κάνουμε ακριβώς για την άλλη μέρα. Μετά τοποθετούμε πάνω στο τραπέζι τετράδια- βιβλία σχετικά μ’ ένα μόνο μάθημα.
• Καλύτερα να αρχίσουμε με το πιο δύσκολο μάθημα.
• Όταν τελειώνουμε ένα μάθημα, μπορούμε, αν θέλουμε, να κάνουμε διάλειμμα 10 – 15 λεπτά. Είναι καλό να βγούμε από το δωμάτιο, να “χαζέψουμε” για λίγο, να πιάσουμε σύντομη συζήτηση κτλ. Πρέπει όμως να κοιτάμε το ρολόι, ώστε να γυρίσουμε πίσω, γιατί ακόμη είναι η ώρα “της δουλειάς”, του διαβάσματος.
• Αν έχουμε απορίες, ερωτήσεις κτλ., να προσπαθούμε πρώτα μόνοι μας, με όλες τις δυνάμεις μας και μετά να ζητάμε βοήθεια. Τα μαθήματά μας είναι δικό μας απολύτως θέμα και έτσι φτιαγμένα, για να τα καταλαβαίνουν τα παιδιά της ηλικίας μας.
• Όταν έχουμε να προετοιμαστούμε για διαγώνισμα, ο καλύτερος τρόπος για να γράψουμε καλά είναι να αρχίσουμε μερικές μέρες πριν. Κάθε μέρα, δηλαδή, μετά το διάβασμα των μαθημάτων για την άλλη μέρα, να αφιερώνουμε 20 – 30 λεπτά για επαναλήψεις της ύλης του διαγωνίσματος. Πολύ εντατικό διάβασμα μια μέρα πριν κουράζει, ζαλίζει, δεν “μένει στο μυαλό μας” αυτό που διαβάσαμε πραγματικά, και την ώρα του διαγωνίσματος μπορεί να αποτύχουμε.
Αν το παιδί ακολουθήσει τους παραπάνω “κανόνες” θα μαθαίνει πιο γρήγορα, με λίγο κόπο, πιο καλά και θα έχει πολύ περισσότερο ελεύθερο χρόνο.
Παροχή βοήθειας στον έφηβο/ στην έφηβη
Ένας έφηβος με μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να βοηθηθεί, αν οι γονείς συζητήσουν και ανακαλύψουν, μαζί με τον καθηγητή/ την καθηγήτρια, πιθανές αιτίες και λύσεις για το πρόβλημα. Υπάρχει πιθανότητα να γνωρίζετε κάτι για τον έφηβο που ο δάσκαλος αγνοεί ή το αντίθετο. Συνδυάζοντας τη γνώση και την εμπειρία σας μπορεί να φτάσετε στη ρίζα του προβλήματος. Υπάρχουν τέσσερα βασικά στάδια όσον αφορά την ικανότητα που απαιτείται για αποτελεσματική μελέτη:
1.Υπολογίζεται το τωρινό επίπεδο της ικανότητας του εφήβου: Τι ξέρει και τι δεν ξέρει; Πού εντοπίζεται το πρόβλημα; Πώς αισθάνεται γι’ αυτό; Σε τι συγκεκριμένες ενέργειες μπορούμε να προχωρήσουμε;
2. Μπαίνουν στόχοι της μελέτης και των επιμέρους εργασιών.
3. Αυξάνεται σταδιακά η αποτελεσματικότητα.
4. Εξετάζεται η πρόοδος του εφήβου (ελέγχοντάς την σταδιακά).
Από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο
