Ο ρόλος των ψυχοκοινωνικών παραγόντων στη γένεση μαθησιακών δυσκολιών
και η θεραπευτική τους αντιμετώπιση
Η έγκαιρη αναγνώριση από τους γονείς των ψυχολογικών, εκπαιδευτικών
και κοινωνικών παραγόντων που εμπλέκονται στο πρόβλημα του παιδιού
τους, είναι το πιο σημαντικό εφόδιο στην προσπάθεια σχεδιασμού μιας
αποτελεσματικής παρέμβασης, που αποσκοπεί στην ενισχύση της αίσθηση
ικανότητας, αυτάρκειας, και προσωπικού ελέγχου της ζωής του.
Πολλά από τα περιστατικά που προσέρχονται σε ιατροπαιδαγωγικές
υπηρεσίες για αξιολογηση αφορούν παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες
ωστόσο, συχνά κατά τη διάρκεια της εξετασης αποδεικνύεται ότι το
πρόβλημα δεν είναι μαθησιακό, αλλά σχετιζόμενο με τη γενικότερη
ψυχολογική του κατάσταση. Κατά την κοινοποίηση των αποτελεσμάτων οι
γονείς δε δείχνουν έκπληξη με την ψυχολογική υπόσταση του προβλήματος
ωστόσο, η αναζήτηση βοήθειας για μία 'μαθησιακή' δυσκολία μοιάζει
περισσότερο κοινωνικά αποδεκτή και η οικογένεια χρησιμοποιεί το
σύμπτωμα, τη σχολική ανεπάρκεια, ως δικαιολογία να απευθυνθεί σε ειδικό
και όχι την πραγματική διαταραχή.
Ο Flutter είναι ένας από τους ερευνητές που πιστευουν ότι ψυχολογικοί
παράγοντες, συνειδητά ή μη, επιδρούν στη σχολική απόδοση των παιδιών
και τις χαρακτηρίζει ως 'συναισθηματικός αποκλεισμός (emotional block)
ή μαθησιακές αναστολές (emotional inhibitions). Εντοπίζει λοιπόν
τέσσερις ψυχολογικούς παράγοντες που ενδεχομένως προκαλούν μαθησιακές
αναστολές: α) έλλειψη κινήτρων, β) αποφυγή της μάθησης, γ) άγχος και δ)
εξασθενημένη ψυχική λειτουργία (κατάθλιψη ή σχιζοφρένεια).
Η μάθηση προϋποθέτει προσοχή και ενασχόληση, δύο γνωστικές λειτουργίες
που επηρρεάζονται από τα κίνητρα του παιδιού και το βαθμό ενδιαφέροντός
του. Αυτά με τη σειρά τους είναι συνάρτηση της ταύτισής του με φορέα
γνώσης (γονιός-δάσκαλος) και τις προσπάθειές του να τον ικανοποιήσει με
τις επιτυχίες του. Κατά συνέπεια, όταν το παιδί δε λαμβάνει ενίσχυση
από αυτόν το φορέα τα κίνητρά του και η επιδοσή του μειώνονται
σημαντικά. Συχνά ακούσια το οικογενειακό περιβάλλον (ιδιομορφίες
σχετικές με τη συναισθηματική οικογενειακή ατμόσφαιρα, σχέσεις
εξουσίας, δυναμικά- αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα μέλη) αφαιρεί από το
παιδί τα κίνητρα για μάθηση και το φορτίζει με άγχος.
Μερικές φορές είναι καθαρά ανάγκη της οικογένειας να υπεραπασχολείται
με το πρόβλημα ενός παιδιού της για να μπορέσει να διατηρήσει τη συνοχή
της, να έχει λόγο ύπαρξης, γιατί αν ξεπεραστεί το πρόβλημα η οικογένεια
θα διαλυθεί. Ένα άλλο παράδειγμα, είναι αυτό των οικογενειών χαμηλού
πνευματικού περιεχομένου,όπου το ίδιο το παιδί δε θέλει να ξεπεράσει το
πρόβλημα, δηλαδή να ξεπεράσει τους γονείς του και να διακριθεί από
αυτούς, γιατί τότε θα μείνει χωρίς πρότυπο. Μία άλλη περίπτωση
οικογενείας παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες πάνω σε ψυχολογικό
υπόβαθρο, είναι η χαώδης οικογένεια. Παρόλο που οι γονείς εκεί πιέζουν
συνεχώς το παιδί να διαβάσει,οι ίδιοι δεν έχουν καθόλου όρια στην
καθημερινότητά τους, δεν τηρούν κανένα πρόγραμμα και δε λειτουργούν ως
πρότυπα. Το παιδί τότε αντιμετωπίζει έντονα προβλήματα ταυτότητας και
οριοθέτησης που πέρα από τα σχολικά προβλήματα, θα εμφανίσει και πολλά
συμπεριφορικά στην ενήλικη ζωή του. Τελος, στην περίπτωση αυταρχικών-
τιμωρητικών και απορριπτικών γονέων που υπεραπασχολούνται με τη σχολική
επιτυχία του παιδιού τους πιέζοντάς το αφόρητα, η μειωμένη επίδοση
αποτελεί το μέσο με το οποίο εκείνο εκδικείται συνειδητά ή
υποσυνείδητα. Η εκδίκηση αυτή είναι μία παθητικο-επιθετική συμπεριφορά
προς τους αυταρχικούς γονείς του και είναι τόσο άκαμπτη που ακόμα κι
όταν αυτό προσπαθεί να διαβάσει αντιδρά ο οργανισμός του.
Εκπαίδευση γονέων:
Για να είναι αποτελεσματικός ένας γονέας παιδιού με μαθησιακές
δυσκολίες πρέπει να διαθέτει οργανωτικές δεξιότητες. Αυτό σημαίνει πως
η αλληλεπίδρασή του με το παιδί πρέπει να είναι προβλέψιμη, συνεπής και
δεκτική σε κατανόηση των χρόνιων δυσκολιών που εκείνο είναι πιθανό να
αντιμετωπίσει.
Η ενημέρωση πάνω σε όλα τα ζητήματα που συνοσηρούν με τη διαταραχή:
αναπτυξιακά, μαθησιακά, συμπεριφορικά και συναισθηματικά, είναι βασική
του μέριμνα. Οι γονείς οφείλουν να κατανοήσουν ότι τα παιδιά με ειδικές
μαθησιακές δυσκολίες, συνήθως παρουσιάζουν ακούσια προβληματική
συμπεριφορά που οφείλεται κυρίως στην εγγένει αδυναμία τους να
χρησιμοποιήσουν με συνέπεια εκτελεστικές δεξιότητες. Δεν επιδιώκουν να
προκαλέσουν προβλήματα και δεν πρέπει η συμπεριφορά τους να ταυτίζεται
με αυτην των μέσων παιδιών που συνειδητά επιλέγουν τη μη συμμόρφωσή
τους με κανόνες. Και εδώ, κρίνεται αναγκαία και η παρατηρηση του
παιδιού σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του, ώστε να διαμορφωθεί μία πιο
ολοκληρωμένη εικόνα για τις ικανότητες-αδυναμίες του.
Με το να λέμε στα παιδιά τι να κάνουν, παρά τι να μην κάνουν δίνουμε
κίνητρο για δράση, χωρίς να τα αποτρέπουμε. Στόχος μας είναι να
οικοδομήσουμε πάνω στις δυνάμεις τους, όχι να μεγεθύνουμε τις αδυναμίες
τους. Στο ίδιο θετικό πλαίσιο πρέπει οι γονείς να θέτουν συγκεκριμένους
κανόνες και να τους εφαρμόζουν με συνέπεια. Τα παιδιά με ειδικές
μαθησιακές δυσκολίες χρειάζονται συχνότερη επανατροφοδότηση για τις
επιδόσεις και τη συμπεριφορά τους από τους γονείς και τους δασκάλους
τους. Συναισθηματικές αντιδράσεις γονιών, όπως ο θυμός, ή ο χλευασμός
του παιδιού πρέπει να αποφεύγονται. Δεν πρέπει να ξεχνούν πως
αντιμετωπίζει πρόβλημα με τον έλεγχο της συμπεριφοράς του, και ότι
μπορεί να νιώσει εξαιρετικά ανασφαλές εάν ακούσει: "αυτή η εργασία που
σου έβαλα να κάνεις είναι πολύ εύκολη. Ο καθένας θα μπορούσε να την
κάνει!…". Αντί του: "εάν προσπαθούσες περισσότερο θα τα πήγαινες
καλύτερα...", ή "νομίζω ότι προσπαθείς, πιστεύω όμως ότι το πρόβλημα
μπορεί να οφείλεται στο ότι οι τρόποι-τεχνικές που χρησιμοποιείς για να
μάθεις δεν είναι οι καλύτερες δυνατές…". Τέτοιου είδους σχόλια από τη
μια δεν το αναγκάζουν να 'σηκώσει άμυνες' όπως λέμε, κι από την άλλη το
κάνουν να αναρωτηθεί τι σημαίνει "τεχνική" μάθησης αποτελώντας αφετηρία
ενός δημιουργικού διαλόγου.
Οι γονείς δεν πρέπει επίσης να ξεχνούν πως η σχέση τους με το παιδί
μπορεί να περάσει δοκιμασίες και είναι πολύ σημαντικό να ξοδεύουν
αρκετό χρόνο μαζί του για να διατηρήσουν τη σχέση τους ζωντανή και
λειτουργική. Καλό θα ήταν τουλάχιστον μερικές φορές την εβδομάδα, να
βρουν μια ευχάριστη δραστηριότητα και να αλληλεπιδρούν. Επίσης, θα
βοηθούσε πολύ να το αμοίβουν συχνά και με συνέπεια. Τόσο οι κοινωνικοί
ενισχυτές (επιδοκιμασία), όσο και οι υλικές αμοιβές (παιχνίδια,
ιδιαίτερη μεταχείριση και προνόμια) είναι καλό να προσφέρονται σε
μεγαλύτερο βαθμό κάθε φορά που εκείνο συνεργάζεται ή επιτυχγάνει. Στην
πραγματικότητα, τα παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες δέχονται
συνήθως λιγότερες θετικές ενισχύσεις από ότι τα αδερφάκια τους. Πρέπει,
λοιπόν, οι γονείς να προσπαθούν να κρατήσουν κάποια ισορροπία. Με βάση
ένα πρόγραμμα παροχής-αφαίρεσης αμοιβών, του παρέχονται από την αρχή
της ημέρας όλοι οι θετικοί ενισχυτές (αμοιβές) και θα πρέπει να τους
διατηρήσει επιδεικνύοντας την επιθυμητή συμπεριφορά. Σε αντίθετη
περίπτωση αφαιρούνται. Επίσης, οι καθημερινές ευκαιρίες επιβράβευσης
βοηθούν περισσότερο για την επιτυχία μακροπρόθεσμων στόχων από τις
αμοιβές.
Οι οικογένειες με παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες είναι επίσης
αρκετά επιρρεπείς στο στρες και τα σοβαρά συναισθηματικά προβλήματα που
μπορεί να έχουν αφετηρία τις δυσκολίες και τη συμπεριφορά του παιδιού.
Είναι σημαντικό λοιπόν οι γονείς να συνειδητοποιήσουν γρήγορα την
επίδραση που μπορεί να έχει η παρουσία του στην οικογένεια, και να
αρχίσουν να δουλεύουν προληπτικά μ'αυτά τα προβλήματα προτού η ανοχή
και η υπομονή τους εξαντληθούν και αρχίσουν να αντιδρούν με
απογοήτευση, ο θυμό και αρνητικότητα.
Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων
Η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες
προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι γονείς παιδιών με
ιδιαιτερότητες. Η κοινωνικότητα του νεαρού μέλους θα καθορίσει σε
μεγάλο βαθμό την αυτοπεποίθησή του και την προσαρμογή του στη σχολική
πραγματικότητα. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι προσαρμογή του στη
ενήλικη ζωή θα καθοριστεί από τις κοινωνικές του δεξιότητες. Η έρευνες
ξεκάθαρα υποστηρίζουν ότι η ποιότητα της ζωής ενηλίκων με μαθησιακές
δυσκολίες εξαρτάται κυρίως από το βαθμό στον οποίο κατάφεραν να
αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, κι όχι τόσο από τις
ακαδημαϊκές τους επιδόσεις.
Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να στοχεύουν:
α) να διαμόρφωσουν στο σπίτι και το σχολείο ένα περιβάλλον που θα
συντελέσει όχι μόνο στην επιτυχία του παιδιού, αλλά και στο να τη
νιώσει, ως αποτέλεσμα κυρίως των προσπαθειών και ικανοτήτων του.
Απαραίτητη προυπόθεση του να συμβεί αυτό είναι η ενδυναμώσή του και η
ενισχύση της αίσθησης ότι έχει το ίδιο προσωπικά τον έλεγχο και την
ευθύνη της ζωή του. Συνεπώς, δεν πρέπει να κάνουν οι γονείς τη δουλειά
του, αλλά να το διδάξουν πως να οργανώνει τις προσπάθειες και τις
δυνάμεις του προς την επίτευξη ενός επιθυμητού αποτέλεσματος. Έτσι του
μεταδίδουν την αποδοχή και την εκτίμησή τους, ενισχύουν την
αυτοπεποίθησή του, ενθαρρύνουν την αυτονομία του, βοηθούν στην
εσωτερική του ηρεμία και το κινητοποιούν να πετύχει περισσότερα.
β) στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που ενισχύει την πεποίθηση στο
παιδί ότι τα λάθη και αποτυχίες δεν είναι μόνο αναμενόμενα αλλά και
αποδεκτά και πρέπει να θεωρούνται συνολικά σα μαθησιακές προκλήσεις και
ευκαιρίες. Με άλλα λόγια να πείσουμε τους μαθητές που είναι ευάλωτοι σε
αποτυχίες και νιώθουν ματαίωση μετά από χρόνια απογοητεύσεων, ότι οι
αποτυχίες τους μπορεί να τους οδηγήσουν στην επιτυχία.
Οι μαθησιακές δυσκολίες επηρρεάζουν αρνητικά όλες τις πλευρές και τα
εξελικτικά στάδια της ζωής των παιδιών και των εφήβων. Στην ιδανική
περίπτωση, αυτές οι κρυφές αναπηρίες εντοπίζονται, διαγιγνώσκονται και
θεραπεύονται. Στην περίπτωση που υπάρχουν ενδείξεις για συναισθηματικά,
κοινωνικά και οικογενειακά προβλήματα ή ενδείξεις ελλειμματικής
προσοχής-υπερκινητικότητας το παιδί ή ο έφηβος θα χρειαστεί να
παραπεμφθεί σε έναν ψυχολόγο. Η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των
παραπάνω προβλημάτων προϋποθέτει φυσικά τη συνεχή συνεργασία όλων των
εμπλεκόμενων επαγγελματιών υγείας με τους γονείς που έχουν καταλυτικό
ρόλο για την ενίσχυση της αυτονομίας και αυτοπεποίθησης των παιδιών
τους. Οι γονείς μπορούν να γίνουν οι χαρισματικοί εκείνοι ενήλικες που
θα βλέπουν τη μοναδική ομορφιά στο παιδί τους προσφέροντάς του το
ακριβότερο δώρο, την χωρίς όρους αποδοχή, ΕΑΝ ο όρος "ειδικές ανάγκες"
αντικατασταθεί μέσα τους από την φράση "κάθε παιδί έχει την ανάγκη να
αισθάνεται ιδιαίτερο".
και η θεραπευτική τους αντιμετώπιση
Η έγκαιρη αναγνώριση από τους γονείς των ψυχολογικών, εκπαιδευτικών
και κοινωνικών παραγόντων που εμπλέκονται στο πρόβλημα του παιδιού
τους, είναι το πιο σημαντικό εφόδιο στην προσπάθεια σχεδιασμού μιας
αποτελεσματικής παρέμβασης, που αποσκοπεί στην ενισχύση της αίσθηση
ικανότητας, αυτάρκειας, και προσωπικού ελέγχου της ζωής του.
Πολλά από τα περιστατικά που προσέρχονται σε ιατροπαιδαγωγικές
υπηρεσίες για αξιολογηση αφορούν παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες
ωστόσο, συχνά κατά τη διάρκεια της εξετασης αποδεικνύεται ότι το
πρόβλημα δεν είναι μαθησιακό, αλλά σχετιζόμενο με τη γενικότερη
ψυχολογική του κατάσταση. Κατά την κοινοποίηση των αποτελεσμάτων οι
γονείς δε δείχνουν έκπληξη με την ψυχολογική υπόσταση του προβλήματος
ωστόσο, η αναζήτηση βοήθειας για μία 'μαθησιακή' δυσκολία μοιάζει
περισσότερο κοινωνικά αποδεκτή και η οικογένεια χρησιμοποιεί το
σύμπτωμα, τη σχολική ανεπάρκεια, ως δικαιολογία να απευθυνθεί σε ειδικό
και όχι την πραγματική διαταραχή.
Ο Flutter είναι ένας από τους ερευνητές που πιστευουν ότι ψυχολογικοί
παράγοντες, συνειδητά ή μη, επιδρούν στη σχολική απόδοση των παιδιών
και τις χαρακτηρίζει ως 'συναισθηματικός αποκλεισμός (emotional block)
ή μαθησιακές αναστολές (emotional inhibitions). Εντοπίζει λοιπόν
τέσσερις ψυχολογικούς παράγοντες που ενδεχομένως προκαλούν μαθησιακές
αναστολές: α) έλλειψη κινήτρων, β) αποφυγή της μάθησης, γ) άγχος και δ)
εξασθενημένη ψυχική λειτουργία (κατάθλιψη ή σχιζοφρένεια).
Η μάθηση προϋποθέτει προσοχή και ενασχόληση, δύο γνωστικές λειτουργίες
που επηρρεάζονται από τα κίνητρα του παιδιού και το βαθμό ενδιαφέροντός
του. Αυτά με τη σειρά τους είναι συνάρτηση της ταύτισής του με φορέα
γνώσης (γονιός-δάσκαλος) και τις προσπάθειές του να τον ικανοποιήσει με
τις επιτυχίες του. Κατά συνέπεια, όταν το παιδί δε λαμβάνει ενίσχυση
από αυτόν το φορέα τα κίνητρά του και η επιδοσή του μειώνονται
σημαντικά. Συχνά ακούσια το οικογενειακό περιβάλλον (ιδιομορφίες
σχετικές με τη συναισθηματική οικογενειακή ατμόσφαιρα, σχέσεις
εξουσίας, δυναμικά- αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα μέλη) αφαιρεί από το
παιδί τα κίνητρα για μάθηση και το φορτίζει με άγχος.
Μερικές φορές είναι καθαρά ανάγκη της οικογένειας να υπεραπασχολείται
με το πρόβλημα ενός παιδιού της για να μπορέσει να διατηρήσει τη συνοχή
της, να έχει λόγο ύπαρξης, γιατί αν ξεπεραστεί το πρόβλημα η οικογένεια
θα διαλυθεί. Ένα άλλο παράδειγμα, είναι αυτό των οικογενειών χαμηλού
πνευματικού περιεχομένου,όπου το ίδιο το παιδί δε θέλει να ξεπεράσει το
πρόβλημα, δηλαδή να ξεπεράσει τους γονείς του και να διακριθεί από
αυτούς, γιατί τότε θα μείνει χωρίς πρότυπο. Μία άλλη περίπτωση
οικογενείας παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες πάνω σε ψυχολογικό
υπόβαθρο, είναι η χαώδης οικογένεια. Παρόλο που οι γονείς εκεί πιέζουν
συνεχώς το παιδί να διαβάσει,οι ίδιοι δεν έχουν καθόλου όρια στην
καθημερινότητά τους, δεν τηρούν κανένα πρόγραμμα και δε λειτουργούν ως
πρότυπα. Το παιδί τότε αντιμετωπίζει έντονα προβλήματα ταυτότητας και
οριοθέτησης που πέρα από τα σχολικά προβλήματα, θα εμφανίσει και πολλά
συμπεριφορικά στην ενήλικη ζωή του. Τελος, στην περίπτωση αυταρχικών-
τιμωρητικών και απορριπτικών γονέων που υπεραπασχολούνται με τη σχολική
επιτυχία του παιδιού τους πιέζοντάς το αφόρητα, η μειωμένη επίδοση
αποτελεί το μέσο με το οποίο εκείνο εκδικείται συνειδητά ή
υποσυνείδητα. Η εκδίκηση αυτή είναι μία παθητικο-επιθετική συμπεριφορά
προς τους αυταρχικούς γονείς του και είναι τόσο άκαμπτη που ακόμα κι
όταν αυτό προσπαθεί να διαβάσει αντιδρά ο οργανισμός του.
Εκπαίδευση γονέων:
Για να είναι αποτελεσματικός ένας γονέας παιδιού με μαθησιακές
δυσκολίες πρέπει να διαθέτει οργανωτικές δεξιότητες. Αυτό σημαίνει πως
η αλληλεπίδρασή του με το παιδί πρέπει να είναι προβλέψιμη, συνεπής και
δεκτική σε κατανόηση των χρόνιων δυσκολιών που εκείνο είναι πιθανό να
αντιμετωπίσει.
Η ενημέρωση πάνω σε όλα τα ζητήματα που συνοσηρούν με τη διαταραχή:
αναπτυξιακά, μαθησιακά, συμπεριφορικά και συναισθηματικά, είναι βασική
του μέριμνα. Οι γονείς οφείλουν να κατανοήσουν ότι τα παιδιά με ειδικές
μαθησιακές δυσκολίες, συνήθως παρουσιάζουν ακούσια προβληματική
συμπεριφορά που οφείλεται κυρίως στην εγγένει αδυναμία τους να
χρησιμοποιήσουν με συνέπεια εκτελεστικές δεξιότητες. Δεν επιδιώκουν να
προκαλέσουν προβλήματα και δεν πρέπει η συμπεριφορά τους να ταυτίζεται
με αυτην των μέσων παιδιών που συνειδητά επιλέγουν τη μη συμμόρφωσή
τους με κανόνες. Και εδώ, κρίνεται αναγκαία και η παρατηρηση του
παιδιού σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του, ώστε να διαμορφωθεί μία πιο
ολοκληρωμένη εικόνα για τις ικανότητες-αδυναμίες του.
Με το να λέμε στα παιδιά τι να κάνουν, παρά τι να μην κάνουν δίνουμε
κίνητρο για δράση, χωρίς να τα αποτρέπουμε. Στόχος μας είναι να
οικοδομήσουμε πάνω στις δυνάμεις τους, όχι να μεγεθύνουμε τις αδυναμίες
τους. Στο ίδιο θετικό πλαίσιο πρέπει οι γονείς να θέτουν συγκεκριμένους
κανόνες και να τους εφαρμόζουν με συνέπεια. Τα παιδιά με ειδικές
μαθησιακές δυσκολίες χρειάζονται συχνότερη επανατροφοδότηση για τις
επιδόσεις και τη συμπεριφορά τους από τους γονείς και τους δασκάλους
τους. Συναισθηματικές αντιδράσεις γονιών, όπως ο θυμός, ή ο χλευασμός
του παιδιού πρέπει να αποφεύγονται. Δεν πρέπει να ξεχνούν πως
αντιμετωπίζει πρόβλημα με τον έλεγχο της συμπεριφοράς του, και ότι
μπορεί να νιώσει εξαιρετικά ανασφαλές εάν ακούσει: "αυτή η εργασία που
σου έβαλα να κάνεις είναι πολύ εύκολη. Ο καθένας θα μπορούσε να την
κάνει!…". Αντί του: "εάν προσπαθούσες περισσότερο θα τα πήγαινες
καλύτερα...", ή "νομίζω ότι προσπαθείς, πιστεύω όμως ότι το πρόβλημα
μπορεί να οφείλεται στο ότι οι τρόποι-τεχνικές που χρησιμοποιείς για να
μάθεις δεν είναι οι καλύτερες δυνατές…". Τέτοιου είδους σχόλια από τη
μια δεν το αναγκάζουν να 'σηκώσει άμυνες' όπως λέμε, κι από την άλλη το
κάνουν να αναρωτηθεί τι σημαίνει "τεχνική" μάθησης αποτελώντας αφετηρία
ενός δημιουργικού διαλόγου.
Οι γονείς δεν πρέπει επίσης να ξεχνούν πως η σχέση τους με το παιδί
μπορεί να περάσει δοκιμασίες και είναι πολύ σημαντικό να ξοδεύουν
αρκετό χρόνο μαζί του για να διατηρήσουν τη σχέση τους ζωντανή και
λειτουργική. Καλό θα ήταν τουλάχιστον μερικές φορές την εβδομάδα, να
βρουν μια ευχάριστη δραστηριότητα και να αλληλεπιδρούν. Επίσης, θα
βοηθούσε πολύ να το αμοίβουν συχνά και με συνέπεια. Τόσο οι κοινωνικοί
ενισχυτές (επιδοκιμασία), όσο και οι υλικές αμοιβές (παιχνίδια,
ιδιαίτερη μεταχείριση και προνόμια) είναι καλό να προσφέρονται σε
μεγαλύτερο βαθμό κάθε φορά που εκείνο συνεργάζεται ή επιτυχγάνει. Στην
πραγματικότητα, τα παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες δέχονται
συνήθως λιγότερες θετικές ενισχύσεις από ότι τα αδερφάκια τους. Πρέπει,
λοιπόν, οι γονείς να προσπαθούν να κρατήσουν κάποια ισορροπία. Με βάση
ένα πρόγραμμα παροχής-αφαίρεσης αμοιβών, του παρέχονται από την αρχή
της ημέρας όλοι οι θετικοί ενισχυτές (αμοιβές) και θα πρέπει να τους
διατηρήσει επιδεικνύοντας την επιθυμητή συμπεριφορά. Σε αντίθετη
περίπτωση αφαιρούνται. Επίσης, οι καθημερινές ευκαιρίες επιβράβευσης
βοηθούν περισσότερο για την επιτυχία μακροπρόθεσμων στόχων από τις
αμοιβές.
Οι οικογένειες με παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες είναι επίσης
αρκετά επιρρεπείς στο στρες και τα σοβαρά συναισθηματικά προβλήματα που
μπορεί να έχουν αφετηρία τις δυσκολίες και τη συμπεριφορά του παιδιού.
Είναι σημαντικό λοιπόν οι γονείς να συνειδητοποιήσουν γρήγορα την
επίδραση που μπορεί να έχει η παρουσία του στην οικογένεια, και να
αρχίσουν να δουλεύουν προληπτικά μ'αυτά τα προβλήματα προτού η ανοχή
και η υπομονή τους εξαντληθούν και αρχίσουν να αντιδρούν με
απογοήτευση, ο θυμό και αρνητικότητα.
Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων
Η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες
προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι γονείς παιδιών με
ιδιαιτερότητες. Η κοινωνικότητα του νεαρού μέλους θα καθορίσει σε
μεγάλο βαθμό την αυτοπεποίθησή του και την προσαρμογή του στη σχολική
πραγματικότητα. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι προσαρμογή του στη
ενήλικη ζωή θα καθοριστεί από τις κοινωνικές του δεξιότητες. Η έρευνες
ξεκάθαρα υποστηρίζουν ότι η ποιότητα της ζωής ενηλίκων με μαθησιακές
δυσκολίες εξαρτάται κυρίως από το βαθμό στον οποίο κατάφεραν να
αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, κι όχι τόσο από τις
ακαδημαϊκές τους επιδόσεις.
Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να στοχεύουν:
α) να διαμόρφωσουν στο σπίτι και το σχολείο ένα περιβάλλον που θα
συντελέσει όχι μόνο στην επιτυχία του παιδιού, αλλά και στο να τη
νιώσει, ως αποτέλεσμα κυρίως των προσπαθειών και ικανοτήτων του.
Απαραίτητη προυπόθεση του να συμβεί αυτό είναι η ενδυναμώσή του και η
ενισχύση της αίσθησης ότι έχει το ίδιο προσωπικά τον έλεγχο και την
ευθύνη της ζωή του. Συνεπώς, δεν πρέπει να κάνουν οι γονείς τη δουλειά
του, αλλά να το διδάξουν πως να οργανώνει τις προσπάθειες και τις
δυνάμεις του προς την επίτευξη ενός επιθυμητού αποτέλεσματος. Έτσι του
μεταδίδουν την αποδοχή και την εκτίμησή τους, ενισχύουν την
αυτοπεποίθησή του, ενθαρρύνουν την αυτονομία του, βοηθούν στην
εσωτερική του ηρεμία και το κινητοποιούν να πετύχει περισσότερα.
β) στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που ενισχύει την πεποίθηση στο
παιδί ότι τα λάθη και αποτυχίες δεν είναι μόνο αναμενόμενα αλλά και
αποδεκτά και πρέπει να θεωρούνται συνολικά σα μαθησιακές προκλήσεις και
ευκαιρίες. Με άλλα λόγια να πείσουμε τους μαθητές που είναι ευάλωτοι σε
αποτυχίες και νιώθουν ματαίωση μετά από χρόνια απογοητεύσεων, ότι οι
αποτυχίες τους μπορεί να τους οδηγήσουν στην επιτυχία.
Οι μαθησιακές δυσκολίες επηρρεάζουν αρνητικά όλες τις πλευρές και τα
εξελικτικά στάδια της ζωής των παιδιών και των εφήβων. Στην ιδανική
περίπτωση, αυτές οι κρυφές αναπηρίες εντοπίζονται, διαγιγνώσκονται και
θεραπεύονται. Στην περίπτωση που υπάρχουν ενδείξεις για συναισθηματικά,
κοινωνικά και οικογενειακά προβλήματα ή ενδείξεις ελλειμματικής
προσοχής-υπερκινητικότητας το παιδί ή ο έφηβος θα χρειαστεί να
παραπεμφθεί σε έναν ψυχολόγο. Η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των
παραπάνω προβλημάτων προϋποθέτει φυσικά τη συνεχή συνεργασία όλων των
εμπλεκόμενων επαγγελματιών υγείας με τους γονείς που έχουν καταλυτικό
ρόλο για την ενίσχυση της αυτονομίας και αυτοπεποίθησης των παιδιών
τους. Οι γονείς μπορούν να γίνουν οι χαρισματικοί εκείνοι ενήλικες που
θα βλέπουν τη μοναδική ομορφιά στο παιδί τους προσφέροντάς του το
ακριβότερο δώρο, την χωρίς όρους αποδοχή, ΕΑΝ ο όρος "ειδικές ανάγκες"
αντικατασταθεί μέσα τους από την φράση "κάθε παιδί έχει την ανάγκη να
αισθάνεται ιδιαίτερο".
